พิกัดยา
พิกัดยาในทางการแพทย์แผนไทยนั้น มีเป็นจำนวนมาก ดังนั้นเราจะมารู้จัก พิกัดยา ที่ใช้ในการแพทย์แผนไทยว่า
มีพิกัดอะไรบ้าง
พิกัดของ 2 สิ่ง
ในการจัดพิกัดนั้น จะมีการแบ่งเป็นหมวด ๆ ได้แก่ พิกัดของ 2 สิ่ง เรียก “พิกัดเทวฯ” จะแบ่งได้เป็น พิกัดเทวคันธา(ทเวสุคนธ์) และ พิกัดเทวตรีคันธา (ทเวติคันธา) ซึ่งทั้ง 2 พิกัดนี้ แต่ละพิกัดจะประกอบด้วยสมุนไพร 2 ชนิด พร้อมทั้งมีสรรพคุณที่ต่างกันออกไปในแต่ละพิกัด
เราจะมาเริ่มรู้จักกันที่ พิกัดเทวคันธา(ทเวสุคนธ์) คือ การจำกัดตัวยาที่มีกลิ่นหอม ประกอบด้วยสมุนไพร อันได้แก่ รากบุนนาค รสร้อน สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ , รากมะซาง รสหวานเย็น สรรพคุณ แก้โลหิตและกำเดา และเมื่อกล่าวโดยรวมแล้ว พิกัดเทวคันธา (ทเวสุคนธ์) นี้ สามารถช่วยในเรื่องของการขับลมในลำไส้ บำรุงโลหิต แก้กำเดาได้
พิกัดของ 2 สิ่งต่อมา คือ พิกัดเทวตรีคันธา (ทเวติคันธา) คือ การจำกัดตัวยาที่มีกลิ่นหอม 3 อย่างในของ 2 สิ่ง อันได้แก่ ดอกบุนนาค สรรพคุณ รสหอมเย็น สรรพคุณ บำรุงโลหิต แก้กลิ่นสาบสางภายในร่างกาย , รากบุนนาค รสร้อน สรรพคุณขับลมในลำไส้ ,แก่นบุนนาค รสขื่น สรรพคุณ แก้รัตตะปิตตะโรค / ดอกมะซาง รสหอมเย็น สรรพคุณ ทำให้ใจชุ่มชื่น ชูกำลัง , รากมะซาง รสหวาน สรรพคุณ แก้โลหิตและกำเดา และ แก่นมะซาง รสหวาน สรรพคุณ แก้เสมหะ แก้ไข้สัมปะชวร พิกัดนี้มีสรรพคุณโดยรวมคือ ขับลมในลำไส้ แก้โลหิต แก้เสมหะ ทำให้ใจชุ่มชื่น ชูกำลัง
ในคราวหน้า เราจะมาทำความรู้จักกับพิกัดยาในหมวดของ 3 สิ่ง (พิกัดตรีฯ) ซึ่งมีทั้งสิ้น 30 พิกัด พิกัดตรีสมอ คือ การจำกัดจำนวนสมอ 3 อย่าง ประกอบด้วย ลูกสมอพิเภก รสเปรี้ยวฝาดหวาน สรรพคุณ รู้ถ่ายรู้ปิด บำรุงธาตุ,ลูกสมอไทย รสเปรี้ยวฝาดขม สรรพคุณ รู้ถ่ายรู้ปิด แก้ไข้เพื่อเสมหะ และลูกสมอเทศ รสเปรี้ยวฝาดจัด สรรพคุณ ระบายเสมหะ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง สรรพคุณโดยรวมของพิกัดตรีสมอ นี้คือ แก้เสมหะ บำรุงธาตุ แก้ไข้ รู้ถ่ายรู้ปิดเอง
พิกัดตรีวาตะผล คือ การจำกัดจำนวนของยาที่มีสรรพคุณแก้ลม 3 อย่าง ประกอบด้วย ลูกสะค้าน รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ แก้ลมแน่นในทรวงอก บำรุงธาตุ , รากข่า รสเผ็ดร้อนปร่า สรรพคุณ แก้เสมหะและโลหิต ขับลมให้กระจาย และ รากพริกไทย รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ แก้ในกองลม บำรุงธาตุไฟ สรรพคุณโดยรวมของพิกัดนี้ คือ แก้ในกองวาตะ เสมหะและโลหิต บำรุงไฟธาตุ แก้แน่นในทรวงอก
พิกัดตรีอากาศผล คือ การจำกัดจำนวนของยาที่มีสรรพคุณขับลม 3 อย่าง ประกอบด้วย รากขิง รสหวานเผ็ดร้อนขม สรรพคุณ แก้ศอเสมหะ แก้แน่นในอก แก้ลม แก้พรรดึก , รากอบเชยเทศ รสหวานเผ็ดร้อน สรรพคุณ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ แก้ไข้สันนิบาต บำรุงดวงจิต ,และ กระลัมพัก รสขมหวาน สรรพคุณ บำรุงหัวใจ บำรุงครรภรักษา แก้ลมอังคมังคานุสารีวาตา สรรพคุณโดยรวมคือ แก้ตรีสมุฏฐาน แก้แน่นในอก แก้ไข้จับ ปลุกธาตุอันดับให้เจริญ
พิกัดตรีปิตตะผล คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ดี 3 อย่าง ประกอบด้วย รากเจตมูลเพลิงแดง รสร้อน สรรพคุณ บำรุงโลหิต ขับโลหิตระดู , รากกระเพราแดง รสเผ็ดร้อนปร่า สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้สันนิบาต แก้ท้องขึ้นอึดเฟ้อจุกเสียด และรากผักแพวแดง รสร้อน สรรพคุณ แก้ลมริดสีดวง แก้ไอ แก้กระเพาะอาหารพิการ แก้เส้นประสาทพิการ และสรรพคุณรวมของพิกัดนี้คือ บำรุงธาตุ ฆ่าพยาธิ แก้ลมริดสีดวง
พิกัดตรีเสมหะผล คือ การจำกัดของมีคุณแก้เสมหะ 3 อย่าง ประกอบด้วย รากช้าพลู รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ แก้ไอ ขับลม ,รากดีปลี รสเผ็ดร้อนขม สรรพคุณ แก้เส้นอัมพฤกษ์อัมพาต แก้หึดไอ แก้เสมหะ บำรุงธาตุ และรากมะกล่ำเครือ รสเปรี้ยวหวานขม สรรพคุณ แก้เจ็บคอ แก้ไอ แก้ดีซ่าน และสรรพคุณโดยรวม ขับเสมหะ แก้สะอึก แก้เส้นอัมพฤกษ์อัมพาต แก้ลม
พิกัดสันนิบาตผล (ตรีสัพโลหิตผล) คือ การจำกัดตัวยาแก้ไข้สันนิบาต 3 อย่าง ประกอบด้วย ลูกดีปลี รสเผ็ดร้อนขม สรรพคุณ แก้ปถวีธาตุพิการ แก้ท้องร่วง ขับลมในลำไส้ แก้ปวดท้อง , รากพริกไทย รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ ขับลมในลำไส้ แก้ปวดท้อง บำรุงธาตุ และรากกระเพราแดง รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาต แก้ท้องขึ้นอึดเฟ้อ และสรรพคุณโดยรวมคือ ขับลมในลำไส้ แก้ท้องขึ้นอึดเฟ้อ บำรุงธาตุ แก้ท้องร่วง
พิกัดตรีผลธาตุ คือ การจำกัดจำนวนตัวยาแก้ธาตุทั้งสี่ จำนวน 3 อย่าง ประกอบด้วย เหง้ากระทือ รสขมขื่นปร่า สรรพคุณ บำรุงน้ำนม แก้ปวดมวนท้อง ขับผายลม ,เหง้าไพล รสฝาดขื่นเอียน สรรพคุณ ขับลม ขับระดูโลหิตเน่าร้าย แก้บิดมูกเลือด , และ หัวตะไคร้ รสปร่าร้อนขม สรรพคุณ แก้ริดสีดวงในปาก ขับลม และสรรพคุณโดยรวม คือ บำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวเย็น แก้ริดสีดวงในปาก พิกัดตรีสุรผล คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่มีรสกล้า 3 อย่าง ประกอบด้วย สมุลแว้ง รสหอมร้อนปร่า สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน ขับลมในลำไส้ ,เนื้อไม้ รสหอมสุขุม สรรพคุณ แก้ตับปอดพิการ บำรุงหัวใจ แก้ไข้เพื่อเสมหะและลม และเทพธาโร รสเผ็ดร้อนหอม แก้ลมจุกเสียด แน่นเฟ้อ ขับลม และสรรพคุณโดยรวม คือ ขับลมในลำไส้ บำรุงหัวใจ แก้ลมจุกเสียด
พิกัดตรีทิพย์รส คือ การจำกัดจำนวนของที่มีรสดี 3 อย่าง ประกอบด้วย โกฐกระดูก รสมันสุขุมหอม สรรพคุณ บำรุงกระดูก แก้ลมในกองเสมหะ , กะลัมพัก หอมสุขุม สรรพคุณ บำรุงหัวใจ ขับลม แก้ไข้ , และขอนดอก รสจืดหอม บำรุงตับปอดและหัวใจ บำรุงครรภ์ และสรรพคุณรวม บำรุงธาตุ บำรุงกระดูก บำรุงตับปอดให้ปกติ แก้ลมในกองเสมหะ
พิกัดตรีญาณรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่ทำให้รู้รสอาหาร มี 3 อย่าง ประกอบด้วย ไส้หมาก รสจืด สรรพคุณ ดับพิษร้อนภายใน ขับปัสสาวะ , รากสะเดา รสขมฝาดเย็น สรรพคุณ แก้เสมหะที่เกาะแน่นในทรวงอก แก้เสมหะจุกคอ และเถาบอระเพ็ด รสขมฝาดเย็น สรรพคุณ แก้ไข้เหนือ แก้ฝีดาษ แก้ไข้ตรีโทษ และสรรพคุณโดยรวม คือ แก้ไข้เหนือ แก้ฝีดาษ แก้เสมหะจุกคอ ดับพิษร้อน ขับปัสสาวะ
พิกัดตรีสินธุรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่ทำให้มีรสชื่นใจ 3 อย่าง ประกอบด้วย รากมะตูม รสปร่าซ่าขื่น สรรพคุณ แก้พิษไข้ แก้พิษฝี แก้น้ำดี ,เทียนขาว รสเผ็ดร้อน สรรพคุณ แก้ลม ขับปัสสาวะ แก้นิ่ว ขับระดูขาว ,และน้ำตาลกรวด รสหวาน สรรพคุณ บำรุงกำลัง คุมธาตุ สรรพคุณโดยรวมคือ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้นิ่ว ขับปัสสาวะ
พิกัดตรีมธุรส คือ การจำกัดจำนวนตัวยารสเลิศ 3 อย่าง ประกอบด้วย น้ำผึ้ง รสหวาน สรรพคุณ แก้ไข้ตรีโทษ ทำให้ผายธาตุ , น้ำตาล รสหวาน สรรพคุณ บำรุงกำลัง ทำให้ใจชื่นบาน ,และน้ำมันเนย รสมัน สรรพคุณ ทำให้เกิดลม เจริญไฟธาตุ
สรรพคุณโดยรวม คือ เจริญธาตุ เจริญอาหาร แก้ไข้ตรีโทษ
พิกัดตรีธาตุ คือ การจำกัดจำนวนวัตถุ 3 อย่าง ประกอบด้วย ดอกจันทน์ รสฝาดร้อนหอมสรรพคุณ บำรุงโลหิต แก้ท้องร่วง แก้ปวดรัดมดลูก ,กระวาน รสฝาดร้อนหอม สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ลมในลำไส้ แก้รำมะนาด แก้คลื่นเหียนอาเจียน ,และอบเชย รสเผ็ดร้อนหอม สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงดวงจิต และสรรพคุณโดยรวมคือ แก้ธาตุพิการ แก้เสมหะ แก้ไข้ แก้ปวดมดลูก
ตรีผลสมุฏฐาน คือ การจำกัดจำนวนตัวยาที่เป็นผลเป็นที่ตั้งมี 3 อย่าง ประกอบด้วย ลูกมะตูม รสหอมร้อน สรรพคุณ บำรุงธาตุ เจริญอาหาร ขับผายลม ,ลูกยอ รสร้อนซ่า แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ไข้ แก้ริดสีดวงตา และลูกผักชีลา รสขมฝาดหวาน สรรพคุณ แก้คลื่นเหียนอาเจียน แก้ไข้ แก้ริดสีดวงตา และสรรพคุณโดยรวมคือ แก้สมุฏฐานแห่งตรีโทษ แก้โรคไตพิการ บำรุงธาตุ
|